بررسی ساختار بازار جهانی محصولات منتخب صادراتی کشاورزی ایران و اولویت بندی بازارهای هدف

ناپایداری درآمدهای نفت و وابستگی شدید اقتصاد ایران به نفت، افزایش صادرات غیر نفتی را اجتناب ناپذیر کرده است. در این میان صادرات محصولات کشاورزی هم ازنظر وزنی و هم ازلحاظ ارزش دارای رشد و عملکرد مطلوبی در مجموعه صادرات بخش غیر نفتی است. لذا برنامه¬ریزی و شناسایی ساختار بازارهای صادراتی این محصولات امری ضروری است. دراین راستا اولویت¬بندی بازارهای صادراتی اهمیت به¬سزایی می¬یابد تا ایران در بازارهای جهانی محصولات کشاورزی حضوری موفق¬تر داشته باشد. بر این اساس، هدف اصلی این مطالعه بررسی ساختار بازار صادراتی محصولات منتخب کشاورزی ایران و اولویت¬بندی بازارهای هدف در دوره زمانی 2002-2011 است. در ابتدا برای انتخاب محصولات منتخب با استفاده از شاخص¬های مزیت نسبی آشکار شده (rca) و مزیت نسبی آشکار شده متقارن (rsca) استفاده شد و پنج محصول پسته، خرما، کشمش، ادویه و هندوانه با داشتن بالاترین مزیت نسبی صادراتی انتخاب شدند. نتایج به¬دست آمده از تخمین ساختار بازارهای صادراتی که با استفاده از شاخص¬های نسبت تمرکز n کشوری و هرفیندال- هیرشمن انجام شد نشان داد که در محصول پسته در سال¬های اولیه بررسی دارای ساختار بنگاه مسلط بوده و در سال¬های انتهایی از انحصار چند جانبه بسته پیروی می¬کرد. ساختار بازار جهانی خرما و ادویه در اغلب سال¬های مورد بررسی به صورت انحصار چند جانبه باز اداره شده و ساختار بازار جهانی کشمش و هندوانه به صورت انحصار چند جانبه بسته بوده است. در مرحله بعد، با توجه به منابع کتابخانه¬ای موجود و نیز پرسشنامه¬هایی که در بین کارشناسان و متخصصان امر صادرات توزیع شد، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (ahp)، وزن شاخص¬های مؤثر در تجارت مشخص گشت و اولویت¬بندی بازارهای هدف با استفاده از روش اولویت بندی ترجیحی بر اساس تشابه به پاسخ ایده¬آل (topsis) انجام پذیرفت و نتایج نهایی به دست آمده حاکی از آن است که اولویت نخست صادراتی برای پسته، کشور هنگ¬کنگ، برای خرما کشور هند، برای محصول کشمش کشور انگلستان، برای محصول ادویه کشور ایالات¬متحده و برای هندوانه کشور آلمان هستند.